Η ποντιακή διάλεκτος είναι μια διάλεκτος της ελληνικής γλώσσας που προέρχεται από την περιοχή του Πόντου, η οποία βρίσκεται κατά μήκος της βορειοανατολικής ακτής της σύγχρονης Τουρκίας, κοντά στη Μαύρη Θάλασσα. Ιστορικά, ομιλούνταν από τους Ποντίους Έλληνες, έναν ελληνικό πληθυσμό που ζούσε στην περιοχή για αιώνες, μέχρι τον εκτοπισμό του λόγω γεγονότων όπως η Ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών το 1923. Ακολουθούν μερικά βασικά στοιχεία για τη διάλεκτο:

1. Προέλευση και Ιστορία

• Η ποντιακή διάλεκτος κατάγεται από την Αρχαία Ελληνική, ιδιαίτερα από την Ιωνική και την Κοινή Ελληνική.
• Εξαιτίας της μακρόχρονης παρουσίας των Ελλήνων στην περιοχή, η διάλεκτος διατηρεί πολλές αρχαϊκές μορφές που δεν υπάρχουν στη Νέα Ελληνική.
• Έχει επηρεαστεί από γλώσσες όπως η τουρκική, η λαζική, η αρμενική και η περσική λόγω της επαφής με γειτονικές κοινότητες.

2. Γλωσσικά Χαρακτηριστικά

• Φωνητική & Φωνολογία: Η ποντιακή διατηρεί κάποιους φθόγγους που χάθηκαν στη Νέα Ελληνική. Για παράδειγμα, σε ορισμένες περιπτώσεις διατηρείται η προφορά αρχαίων συμφώνων.
• Γραμματική: Διαθέτει διαφορετικές κλίσεις ρημάτων και ουσιαστικών σε σχέση με τη Νέα Ελληνική.
• Λεξιλόγιο: Πολλές λέξεις προέρχονται από την Αρχαία Ελληνική, ενώ υπάρχουν και δάνεια από την τουρκική και άλλες γλώσσες της περιοχής.

3. Γεωγραφική Κατανομή

• Σήμερα, η ποντιακή διάλεκτος ομιλείται κυρίως από απογόνους Ποντίων στην Ελλάδα (ιδιαίτερα στη Βόρεια Ελλάδα, όπως στη Μακεδονία και τη Θράκη), καθώς και στη διασπορά των Ποντίων (Ρωσία, Γεωργία, Ουκρανία, ΗΠΑ).
• Μικρές κοινότητες στην Τουρκία εξακολουθούν να μιλούν παραλλαγές της ποντιακής, κυρίως σε απομονωμένα ορεινά χωριά.

4. Πολιτιστικές Πτυχές

• Οι Πόντιοι έχουν μια πλούσια πολιτιστική παράδοση, που περιλαμβάνει τη μοναδική ποντιακή μουσική, τους χορούς (όπως ο σερρά και ο τικ), καθώς και τις αφηγηματικές παραδόσεις.
• Η διάλεκτος έχει χρησιμοποιηθεί στην ποίηση, στα δημοτικά τραγούδια και ακόμη και σε σύγχρονα θεατρικά έργα και λογοτεχνία.

5. Τρέχουσα Κατάσταση

• Η ποντιακή διάλεκτος θεωρείται απειλούμενη γλώσσα, καθώς οι νεότερες γενιές τείνουν να μιλούν τη Νέα Ελληνική.
• Γίνονται προσπάθειες διατήρησής της μέσω ακαδημαϊκών ερευνών, πολιτιστικών συλλόγων και διαδικτυακών πηγών.